Spotkanie 2

 

W wiekowych murach po-brygidkowskiego klasztoru

 

 

Lublin - Klasztor pobrygidkowski - powizytkowski - urszulański  XV-XXI w.

 

 

Opatrzność wpisała początek i dalsze 90 lat urszulańskiego dzieła w Lublinie w wiekowe mury po-brygidkowskiego klasztoru. Nasza codzienność zapisuje dalsze karty losów tego nie zwyczajnego miejsca, miejsca w którym przyszło żyć i umierać, służyć Bogu i braciom, radować się i smucić, zmagać się ze słabościami “ducha i ciała”, odczytywać znaki czasu i nie ustawać w drodze, siostrom aż trzech wspólnot zakonnych: brygidkom, wizytkom i nam - urszulankom. Tylko na szym współsiostrom z Wrocławia ustępujemy miejsca w rankingu sędziwości klasztornych murów w których żyjemy.

Dziedzictwo naszych poprzedniczek ubogaca i zobowiązuje. Gdyby wiekowe ściany naszego Domu przemówiły ... gdyby chciały odsłonić choć trochę z tajemnic wydarzeń, których były świadkami ... Tyle zmieniło się w nim w ciągu prawie sześciu wieków, przeminęło i tyle trwa od jego początku ! A początek  był królewski - Jagiełłowy. Warto go sobie przypomnieć i być z niego dumnym.

 

Kalendarium Jagiełłowej fundacji.

 

1410 r. w święto Rozesłania Apostołów 15 lipca król Władysław Jagiełło, zgodnie z przepowiednią św. Brygidy, odnosi zwycięstwo nad Krzyżakami. W podzięce postanawia ufundować klasztor dla założonego przez nią w poł. XIV w. Zakonu Świętego Zbawiciela (Ordo sancti Salvatoris).

16.IX.1410 r. Jagiełło zwraca się o zgodę do biskupa diecezji pomezańskiej Jana Rymana, gdzie początkowo zamierzał dokonać fundacji. Wobec zajęcia wkrótce tych terenów przez Krzyżaków, wybiera na miejsce dziękczynnej fundacji Lublin -miasto leżące na szlaku częstych jego podróży z Krakowa na Litwę.

W l. 1410-1412 trwa korespondencja między królem Władysławem, biskupem krakowskim Piotrem a macierzystym klasztorem brygidkowskim w Vadstenie (Szwecja) w sprawach fundacji.

1412 r. na jesieni przyjazd prokuratora brygidek z Vadsteny Jana Holwassera do Lublina i 20. XI. przejęcie od prebendarza Marcina Stogneusa kaplicy p.w. Najświętszej Panny Maryi, św. Barbary i Zofii, usytuowanej na Przedmieściu Lubelskim. Najstarsza wzmianka z 1396 r. mówi o darowiźnie Wojciechy, wdowy po mieszczaninie lubelskim Dominiku (ogród, zabudowania i 3 łany pola) na rzecz Rady miejskiej i bractwa N. P. Maryi oraz zgody biskupa krakowskiego na zbudowanie wspomnianej kaplicy. Kaplicę wystawiono na ofiarowanym terenie, przy późniejszej ulicy Panny

Ok. 1420 r. wybudowanie kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zwycięskiej i św. Brygidy, wzniesionego na miejscu dawnej kaplicy.

 

 

Lublin - Kościół p.w. Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny Zwycięskiej, XV w.

 

Był inny niż dzisiejszy. Szczytowa fasada z czerwonej cegły o laskowaniach pionowych dzieliła szczyt na szereg pól, być może tynkowanych. Kościół posiadał wieżę, dziś przebudowaną. Miał dwa wejścia i był dwunawowy, z absydą na osi szerszej nawy. Gotyckim pozostał do dziś jedynie wątek murów i może filary, obudowane w końcu XVI w.. Najprawdopodobniej posiadał strop drewniany. Podobnie, jak to było w kościołach brygidkowskich w Vadstenie i w Rewlu, wejście główne znajdowało się w ścianie z zachodniej, a prezbiterium z ołtarzem głównym zwrócone było ku wschodowi. Całą nawę obiegał fryz, poniżej którego umieszczono później sklepienie. Fragmenty tego fryzu, przedstawiającego rycerza w zbroi na koniu oraz jego orszak, odkryto przed I wojną światową.

Nie jest znana dokładniejsza data budowy klasztoru ani jego wygląd. Musiał powstać przed 1 kwietnia 1426 r., kiedy to król Władysław Jagiełło wystawił w Krasnymstawie przywilej fundacyjny, nadający klasztorowi bogate uposażenie. W zamian za fundację król zobowiązał kapelana brygidek lubelskich do odprawienia każdego roku trzech Mszy św. za pomyślność Królestwa i króla, a po jego śmierci tyleż Mszy świętych o zbawienie jego duszy. 

Przed 1426 r. istniały trudności w obsadzeniu fundacji. Nie udało się sprowadzić zakonników i zakonnic z Włoch lub Niemiec. Ostatecznie przybywają  do Lublina siostry i bracia, pochodzenia niemieckiego, z klasztoru gdańskiego.

***

Klasztor brygidkowski w Lublinie jest drugą fundacją Zakonu Świętego Zbawiciela na ziemiach średniowiecznej Polski. Poprzedza ją wcześniejsza fundacja wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada Wallenroda w Gdańsku (1396 r.). Po ufundowaniu klasztoru lubelskiego miała miejsce trzecia fundacja, jako wotum po zakończeniu wojny z Krzyżakami, tym razem z darowizn stanów pruskich: klasztor Marienfriede - Mariaepacis w Elblągu (1456 r.). Uzyskał on także liczne przywileje od króla Kazimierza Jagiellończyka.

Przez cały XV wiek trwała budowa lubelskiego klasztoru: żeńskiego po stronie południowej kościoła, męskiego po jego stronie północnej. Nie zachowały się po nim mury. Zabudowania żeńskiego klasztoru, będącego dużą czworoboczną, jednopiętrową budowlą przylegającą do prezbiterium kościoła i połączoną z chórem korytarzem, biegnącym na poziomie pierwszego piętra na zewnątrz wzdłuż nawy południowej, wraz z późniejszymi przeróbkami i dobudową pięter, przetrwały prawie 600 lat.

Są więc w urszulańskim dziś klasztorze “królewskie schody”, wirydarz brygidkowski, krużganki gotyckie. Są sale z gotyckimi i renesansowymi sklepieniami, są przepastne klasztorne piwnice (tzw. lochy) z przejściami prowadzącymi - jak tradycja głosi - aż do zamku królewskiego, a na pewno do murów starego miasta w razie napaści wroga.

 

Kamienny korytarz - XV w.

 

Są średniowieczne kamienie w murze okalającym nasz piękny ogród i jest w nim kopiec króla Władysława, co jakiś czas tajemniczo zmieniający swe miejsce, ustępując grządkom urszulańskich warzyw. Jest wieża wodna przynależąca do najstarszych miejskich akweduktów.

Wszystko to tworzy ten szczególny genius loci sprawiający, że mury Jagiełłowej fundacji mówią nocami... I uczą jak ważna jest Memoria pro futuro !

 

Bibliografia:

Kamińska S., Klasztory brygidek w Gdańsku, Elblągu i Lublinie. Założenie i uposażenie. Gdańsk 1970

Wadowski j. A., Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych. Kraków 1907

 

Oprac. Aleksandra Witkowska osu

Lublin 15 luty 2007